DAĞLIK KARABAĞ SORUNUNDA BÜYÜK GÜÇLER VE POLİTİKALARI

DAĞLIK KARABAĞ SORUNUNDA BÜYÜK GÜÇLER VE POLİTİKALARI

Kafkasya bölgesi tarihsel olarak daima stratejik bir öneme sahip bir bölge olmuştur. Hazar denizine Avrupa’ya, Karadeniz’e ve Akdeniz’e açılan bir kapı görevi gören bu bölge Büyük güçlerin mücadele çarpışma alanına dönmüştür. Osmanlı ve İran bu bölge üzerinde hâkimiyet oluşturmak için mücadele etmiş ve bölge iki güç unsuru arasında sürekli el değiştirmiştir. 19. Yüzyılda Rusların Kafkas bölgesini hâkimiyet altına alması Osmanlı ve İran tarafından endişe ile izlenmiştir.  Fransa ve İngiltere’de bölgenin Rus hâkimiyeti altına girmesini uygun bulmamıştır. Sovyetlerin (SSCB) dağılması ile bölgede dengeler bozuldu ve güç boşluğundan  Kafkas bölgesi tekrardan büyük güçlerin ilgisini çekmeye başladı.

Azerbaycan ve Dağlık Karabağ sorunu

16. yüzyılda Osmanlı tarafından yönetilen Karabağ bölgesi sürekli güç mücadeleleri ile İran, Osmanlı ve Rus arasında el değiştirmiş. 1828 Türkmençay ve 1829 Edirne antlaşması Bölge Rusların eline geçmiştir. Ruslar bu bölge de Hıristiyanlaştırma çalışmaları ve Ermenileri yerleştirme çabaları olmuştur. Çünkü Ruslar bu bölgeyi Türklere karşı Hıristiyan ve Ermeni setti olarak kullanmaya düşündüler.

Dağlık Karabağ sorunu bölgede ekonomik çıkmazlarda yaratmaktadır. Bölgede her an patlak verebilecek çatışma durumundan dolayı askeri yatırımlar yapılmakta aynı zaman da Ermenistan da etrafı doğalgaz rezervleri ile dolu olmasına rağmen Rusya’ya bağlı bir ekonomik durum yaşamaktadır. Azerbaycan rezervlerini Karabağ sorunundan dolayı farklı bir güzergâh kullanmak zorunda kalmaktadır. Karabağ sorunu ekonomik olarak ta ülkeleri etkilemektedir.

Her iki tarafta Rusya’nın çözüm bulamadığını düşünerek AB, BM ve ABD gibi ülkelerle yanaşma çalışmaları yürütseler de bu çalışmaları ekonomik konularda olumlu sonuçlar verse de konu Karabağ meselesine gelince bir çözüm çıkmamaktadır.  

Ermenistan ve Dağlık Karabağ Sorunu

Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte Sovyetler Ermenilere bölgenin tarihsel olarak Ermenilere ait olduğu yönünde yönlendirmeler yapmıştır. Sovyetler dağılınca Azerbaycan’ın bağımsızlığı ilan etmesi sonrasında Ermeniler ile Azeriler arasında anlaşmazlıklar başlamıştır. Ermeniler önce bölgenin demografik yapısıyla oynamaya başlamışlar ve bölgede Ermeni çoğunluğu yaratmaya çalışmışlar ardından işgal etmeye başlamışlardır.

Ermenistan Karabağ işgali sonrası bölgede sürekli askeri güce gerek duymuştur. Bu nedenle de büyük güç Rusya’yı her daim arkasında görmek istemiştir. Bu durum da Ermenistan’ın bölgede yalnız kalmasına ve Rusya’ya her yönüyle bağlı olmasına neden olmuştur. Ermenistan askeri yönden Ortak Hava Savunma Sistemleri ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (CSTO) Rusya’nın bağımlığı altındadır. Güvenlik, siyasi, ekonomik her anlamda Rusya’ya bağımlıdır.

ABD ve Dağlık Karabağ Sorunu

ABD Sovyetlerin dağılmasından sonra bölgeyi önemsememesi bölgede Sovyetlerin bölgede hâkim olmasına neden olmuştur. Fakat daha sonrasında Ermeni diasporasının ABD üzerindeki etkisi ile Karabağ sorununa Müslüman Hıristiyan meselesi olarak bakmıştır. Bu bakış açısı Azerbaycan’ın Rusya güdümüne girmesine de etki etmiştir. ABD politik olarak çıkarlarının peşinde olmasının etkisiyle ‘’denge politikası’’ izlemekte konunun çözümünden daha çok kendi çıkarlarını gözetmektedir.

Rusya Federasyonu ve Dağlık Karabağ Sorunu

Rusya bölgeyi tarihsel olarak arka bahçesi olarak görmektedir. Bu neden bu bölgede yaşanan her gelişmeyi de Rusyasız bir çözümün olmasının mümkün olmadığı görüşündedir. Buna örnek olarak 2016 yılında Ermenistan ve Azerbaycan arasında gelişmeye Rusya devreye girerek Petersburg’da her iki liderle görüşmüş 16 Mayıs’ta Viyana’da olacak bir toplantı ve Karabağ meselesinin orada görüşülmesi konusunda anlaşılmış. Buradan da anlaşılacağı üzere büyük güçler olmadan bir uzlaşma imkânsız gibi gözükmektedir. Rusya sürekli Ermenistan’ı ve Azerbaycan’ı güdümünde tutarak kontrol etme çabasındadır. Bu arada hem Azerilere hem de Ermenilere Rusya silah satmaktadır. Bu da Rusya’nın bölgeyi kontrol tutarak para kazanma çabasıdır. Bölge de Rusyasız çözüm kabul edilemez.

Türkiye ve Karabağ Sorunu

Türkiye Karabağ sorununda 1993 yılında Ermenistan’a sınırlarını kapatmış, diplomatik ilişkilerini kesmiş ve işgaller konusunda Ermenistan’a net bir mesaj vermiştir.Rusya 2016 sonrasında Türkiye ile Ermenistan’ın bölge sorunun çözümü noktasında olumlu mesajlar verilmiştir. Rusya Türkiye aracı olacağı sorunun uzlaşıyla çözülebileceği vurgulanmıştır.

Fransa ve Dağlık Karabağ Sorunu

Fransa’da ermeni diasporasının etkinliği sayesinde Azerbaycan karşıtlığı basında gözlemlenmiştir. Fransız Cumhurbaşkanı Hollande 12 Azeri askerinin şehit olduğu günde derin üzüntüde olduğu ve sorunu n çözümünde taraflara ateşkes çağrısı vermiştir. Minsk Grubu Eş başkanı olarak Fransa’nın sorunun ABD, Rusya ve Taraflarla müzakere ile çözülmesi yönünde çabalayacakları sinyali vermiştir. Karabağ konusunda Fransa çözüm noktasında her zaman hazır olduğunu belirtmiştir.

Almanya ve Dağlık Karabağ Sorunu

Almanya AGİT ‘in 2016 dönem başkanlığını yaptı. Bu dönemde Azerbaycan konunun çözümü noktasında başvurdu. Fakat Almanya konuya Hıristiyan Müslüman çatışması olarak yorumladığını düşünebiliriz.

Sonuç

Karabağ sorunu uluslararası hukuk veya çözüm noktasında ele alınmadığı için hiçbir şekilde çözüm çıkmamaktadır. Azerbaycan’ın petrol ekonomik çıkarları için Karabağ konusunda yanında olacaklarını belirten ülkeler konu gündeme geldiğinde denge politikası ve çıkar politikaları gözetmektedir. Hiçbir devlet uluslar arası hukukun uygulanması gerektiğini savunmamaktadır. Sorunun çözülmemesinden en büyük sorunda Ermeni diasporası rol oynamaktadır. 1915 olaylarında olduğu gibi Karabağ konusunda diaspora etkisini göstermektedir.

Sorunun çözümünde İran, Türkiye gibi bölge ülkelerinin aktif aracı olduğu zaman çözüm konusunda daha yararlı adımlar atılacağı açıktır. Büyük güçler ve uluslar arası kuruluşlar bölgede bir barışı sağlayamamaktadır.  Barış sağlanabilmesi için Ermeniler işgal edildiği topraklardan çekilmeli ve bölge eski demografik yapısına geri dönmeli Ermenistan Karabağ bölgesine yerleştirdiği Ermeniler bölgeyi boşaltmalıdır.