Muz Cumhuriyetinin Kurucusu United Fruit Company Kirli Tarihi

-->

 Koy 1 Kilo Muz Çikitasından Olsun

Çikita muz hepimiz bunu çok iyi biliriz. Bazılarımız çikita muzu sadece muzun bir çeşidi zannederiz. Muz alacaksak yerli yerine ithal kaliteli ve lezzetli diye düşündüğümüz çikitasını tercih ederiz. Her zaman gördüğümüz, bakıp geçtiğimiz fakat umursamadığımız hatta ‘’bir muz şirketide ne yapabilir?’’ diye küçümsediğimiz bir şirkettir.  Fakat ‘’Chiquita’’ muz tekeli oluşturan Orta Amerika’nın para babasıdır. ‘’Muz Cumhuriyeti’’ terimini dilimize sokan ‘chiquita’ şirketidir. Herşey aslında 1871 yılında Amerikalı demiryolu şirketi sahibi Henry Meiggs, Kosta Rika hükümetiyle bir demiryolu inşa anlaşması imzalamasıyla başladı. Buna göre başkent San Jose ile sahildeki Limon kenti arasında demiryolu yapılacaktır.

 Meiggs’e projede genç yeğeni Minor Keith yardımcı olmaktadır. Amcasının 1877 yılında ölmesiyle Keith projenin başına geçer. Keith demiryolu inşaatında çalışan işçilere düşük maliyetli bir yiyecek arayışında olduğu için inşa etmekte olduğu demiryolu hattı boyunca muz yetiştirmeye başlar. Hat tamamlanınca muz çiftliğini ülkesine taşımaya karar verir. Muz yetiştiriciliğinin kârlılığını gören Keith muz ticaretine girer. Zamanla büyüyen Keith’in muz ticaret işletmesi ile Andrew Preston’ın Boston Fruit Şirketinin birleşmesiyle 1899 yılında United Fruit doğar. United Fruit Company 20. yüzyılda daha da büyüyecek ve Orta Amerika ve Karayiplerde büyük çiftlikleri kontrol eder duruma gelecektir. Standard Fruit Şirketiyle rekabet halinde olsa da dünya çapında bir tekel olacaktır. Şirketin Guatemala’daki etkisi o kadar büyüktür ki hükümet 1901 yılında ülkenin posta hizmetlerini idare etme yetkisini United Fruit şirketine verecektir. 1930 yılına gelindiğinde şirket 20 tane rakip şirketi yutmuş, 215 milyon dolarlık sermayesiyle Orta Amerika’daki en büyük şirket haline gelmiştir.[1] 

United Fruit Company (UFCO), 1930 yılında Orta Amerika ve Karayiplerin en büyük işvereni haline geldi. Bütün bu ülkelerde bu muz şirketinden habersiz kuş uçmuyordu. Honduras’ın bütün ulaşım altyapısı (limanlar, demiryolları ve karayolları) bu şirketin kontrolünde olduğu için Honduras halkı UFCO’ya ‘’El Pulpo (ahtapot)’’ adını takmıştı. 1930'lara gelindiğinde ABD'nin muz endüstrisinin yüzde 85'ini United Fruit Company tek başına kontrol ediyordu.[2]

United Fruit Company Muz Cumhuriyetini Nasıl Kurdu?

United Fruit Company şirketi Orta Amerika halkının  hayatlarını ve hayallerini de çalmaktaydı. Jacobo Arbenz Guzmán seçimle seçilen Guetemala başkanı CIA destekli darbeyle devirdi. Çünkü Jacobo Arbenz Guzmán 1954 yılında Guatemala’da toprak reformu yapmak ve UFCO’nun topraklarının yüzde 40’ını kamulaştırmak istiyordu. United Fruit Company şirketinin elemanları Washingtondaki Ulusal Güvenliğin kapılarını çaldılar. Guetemala müdahale edilmesi gerektiğini yoksa bu ülkenin Sovyetlerin yayılacağını söylediler. CIA ve United Fruit Company darbenin mali kaynağını örgütlemiş oldu. Jacobo Arbenz Guzmán, UFCO’nun da kışkırtması sonucu CIA’nın örgütlediği bir darbeyle devrilir. Şirketin kanlı politik geçmişinde en fazla hatırlanacak olan bu olay, o dönemin solcu kuşağını derinden etkiler. Muz Cumhuriyetinin temelleri CIA  destekli darbeyle Guetemala’da kurulmuş oldu. Darbe olduğu sırada ülkede bulunan Ernesto Che Guevara, Küba’daki mücadelesinde Fidel Castro’yla birlikte UFCO’ya karşı da savaşcaktır. Küba topraklarının da bir numaralı sahibi olan UFCO, devrim sırasında Küba halkının diktatör Batista kadar başından def etmek istediği bir şirkettir.[3] 

Şirketin kirli tarihi dünyaya ucuza maledip muz satmak için Orta Amerika halkın geleceğini  mafetmekten başka birşey değildir. 1970’lerde ismini Chiquita olarak güncelledi ve 3. Dünya ülkelerinin pazarlarına girdi. Bizim muzla tanıştığımız yıllar Özal ile birlikte başlayan küreselleşme ve dışa açılım programının bizdeki yansımadır. Küreselleşme dedikleri program  bunun özetidir zaten küresel şirketler ucuza üretmek ve daha çok satmak için Muz Cumhuriyetleri kurmak ister. Aynı uyuşturucu bağımlısı gibi bağımlı, karar verme yetkisi olmayan, dıştan ülke görümlü ama şirket devleti kurmak megeali ideadır. Örneğin  Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulunda, Türkiye’nin girişimleriyle hazırlanan ve Trump’ın Kudüs kararını eleştiren tasarıya ABD'nin tehditleriyle ret oyu veren Guatemala, Honduras, Marshall Adaları, Mikronezya, Nauru, Togo ve Palau olmasının nedeni bu ülke ekonomilerinin bağımlı olması yatmaktadır. Mustafa Kemal’in kapitülasyonları kaldırılmasının Lozan’da en başa koymasının temelinde ‘’iktisadi bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlık olmaz’’ düşüncesi vardır.

Konuyla İlgili Diğer Yazılar

Kanlı Muz Şirketi 'Chiquita'nın Kolombiya'daki katliamı

Şirketin Kirli Tarihi Hakkında videoyu Youtube’tan izleyebilirsiniz..

https://www.youtube.com/watch?v=9ptsKFo_kjo

https://www.youtube.com/watch?v=RFDOI24RRAE

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/United_Fruit_Company

[2] http://t24.com.tr/yazarlar/cemal-tuncdemir/muz-cumhuriyeti-deyimi-nasil-dogdu,8163

[3] http://haber.sol.org.tr/dunyadan/cikita-muzun-hikayesi-haberi-15902

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Nutuk Dergisi'ne aittir. Kaynak gösterilse veya habere aktif link verilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir bölümü Dergi ismi kullanılmadan kesinlikle yayınlanamaz.