Türkiye'de 1 Mayıs Nasıl Bayram oldu? İşte Türkiye'nin 1 Mayıs Tarihi

Dünyada 1890’lı yıllara uzanan İşçi Bayramı, tarihi kaynaklara göre, Osmanlı Devleti’nde ilk kez 1911'de kutlandı. Selanik’teki tütün, pamuk ve liman işçileri Türk tarihinde ilk kutlayanlar arasına girdi. İstanbul’da ise ilk kez 1912 yılında kutlandığı bilgisi kaynaklarda yer aldı.

Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşları’nın ardından 1 Mayıs uzun bir aradan sonra ilk kez 1921'de kutlandı. Türkiye Sosyalist Fırkasının (TSF) çağrısı üzerine İstanbul işçileri mayısın birinci pazar günü tatil yaptı.1921 yılında işgal orduları kumandanı General Harrington’ın koyduğu yasaklara rağmen İstanbul’da vapur, tersane ve tramvay işçileri 1 Mayıs’ı kutladı. İştirakçi Hilmi lakaplı Hüseyin Hilmi’nin başını çektiği kutlamada, işçiler Kasımpaşa’dan Şişli’ye yürüdüler. TSF merkezindeki bayramlaşmadan sonra partinin Genel Başkanı Hüseyin Hilmi Bey ve üç delege, sadrazamı ziyaret etti.
Ankara'da da Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs 1922'de işçi bayramı kutlandı.

1 Mayıs günü ülkemizde 1923 yılında yasal olarak "İşçi Bayramı" ilan edildi. 1924 senesinde hükûmet kitlesel 1 Mayıs kutlamalarını yasakladı. 1925'te çıkan Takrir-i Sükun Kanunu ile İşçi Bayramı kutlamak yasaklandı ve uzun yıllar bu yasak geçerliliğini korudu.

1935 yılında 1 Mayıs "Bahar ve Çiçek Bayramı" ilan edildi ve ücretsiz tatil günü yapıldı. 27 Mayıs 1960 yılında 1 Mayıs tarihi yerine, Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt Kanunu'nun kabul edildiği 24 Temmuz tarihi önerildi ancak bu öneri kabul edilmedi.

 1960'lı yıllarda, işçi hareketi gerçek bir gelişme ve sıçrama yaşamasına rağmen, kitlesel 1 Mayıs kutlamaları yapılmadı. Yasaklamalar 1976’ya kadar sürdü. 1 Mayıs, DİSK öncülüğünde ilk kez kitlesel olarak Taksim Meydanı’nda kutlandı.

 1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı’nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul`a gelen yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı’na yürüdü. Çıkan olaylar sonucu Taksim kana bulandı.

Tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçen, en az 34 kişinin ezilerek, silahla vurularak ya da bıçaklanarak öldüğü olayın failleri yakalanmadı, sır perdesi aralanamadı. Bu ölümlerin çoğu, Kazancı Yokuşu'nun başında meydana geldi.

 12 Eylül askeri darbesiyle 1 Mayıs yasaklar zincirinde yerini aldı. Yasağa rağmen kısa süreli iş bırakmalar, bayramlaşmalar ve bildiri dağıtma etkinlikleri devam etti.

 8 yıl aradan sonra, 1987’de sendika, milletvekilleri, aydın ve sanatçılardan oluşan bin kişilik bir grupla Taksim Anıtı’na çelenk bırakmak istedi. Sadece milletvekillerinin araçla anıta ulaşmasına izin verildi.

 1989’da yeniden Taksim çağrısı yapıldı. Şişhane tarafında toplanan kitleye açılan ateş sonucu Mehmet Akif Dalcı isimli işçi hayatını kaybetti. 1990’da Taksim’e çıkmak isteyenlere izin verilmedi, çıkan olaylarda üniversite öğrencisi Gülay Beceren felç oldu.

 1991, 1992 ve 1993 yıllarında sendikalar 1 Mayıs kutlamalarının Taksim’de yapılması konusunda ısrar etti ve çatışmalar yaşandı. 1994-1995 yılında Şişli Abide-i Hürriyet Meydanı’nda toplanıldı.

 1996 senesinde Kadıköy’de kitlesel bir İşçi Bayramı organizasyonu yapıldı. Uzun süren çatışmalara sahne olan bu 1 Mayıs’ta 3 kişi hayatını kaybetti. 1997’den 2004’e kadar mitingler Çağlayan’da gerçekleştirildi. 1997 ve 1998 yoğun çatışmaların yaşandığı yıllar oldu.

 2004’te sendikalar Taksim için başvuru yaptı. Bu başvuru kabul edilmedi ve Saraçhane’den buluşularak Yenikapı’ya yüründü. 1996 senesinde yaşanan olaylardan 9 yıl sonra, 1 Mayıs kutlamaları için Kadıköy, 2005 ve 2006’da resmi miting alanı oldu.

 

 2007’den itibaren sendikalar, buluşma yeri adresi olarak Taksim’i gösterdi. 2007, 2008, 2009’da yaşanan yoğun çatışmaların ardından Taksim 1 Mayıs’a açıldı. Sendikaların 2010’da yaptığı başvuru kabul edildi ve 1 Mayıs 32 yıl sonra ilk kez resmi olarak Taksim'de kutlandı.

 1 Mayıs'lar Taksim’de 2010, 2011 ve 2012’de özgürce ve olaysız kutlandı. 2012 senesinden sonra Taksim yeniden İşçi Bayramı kutlamalarına kapatıldı. 2013 yılında İstanbul'daki kutlamalara ise Taksim ablukası ve gözaltılar damgasını vurdu.

 2015’te 1 Mayıs'ı Taksim'de kutlamak için Beşiktaş'tan yürüyüşe geçmeye çalışan gruplara polis müdahale etti. Bir genç karnından bıçaklandı. İstanbul Valiliği'nden yapılan açıklamada 203 kişinin gözaltına alındığını, 6 polis ve 18 göstericinin yaralandığı bildirildi.

KAYNAK 
Tarih Dergisi  ve CNN Türk