Türkiye'nin Başarılı Bir Dış Politika Girişimi: Yeniden Asya Girişimi

 The Diplomat 18 Ekim 2019

Türkiye'nin Başarılı Bir Dış Politika Girişimi: Yeniden Asya Girişimi

Ankara, mevcut sorunların üstesinden gelebilirse, Türkiye'nin Asya ile ilişkilerini ilerletmesi için elverişli koşullar ve argümanlar vardır.

Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 5 Ağustos'ta Ankara'da düzenlenen 11. Büyükelçiler Konferansı'nda Yeniden Asya  olarak adlandırılan yeni bir dış politika girişimini açıkladığında izleyicileri şaşırttı. Çavuşoğlu'na göre, Türk dış politikasının etkili olabilmesi için, ticaret ve savunma sanayisinden teknolojiye ve kültüre kadar geniş bir alanda Asya'ya yönelik bütüncül bir yaklaşımın oluşturulması şarttır. Çavuşoğlu, bu yeni girişimin Türkiye’nin kalkınmasının sürdürülebilirliğine katkıda bulunmasını beklendiğini de sözlerine ekledi. Çavuşoğlu ayrıca, yeni girişimin Türkiye dış politikasında eksen kayması teşkil etmediğini vurgulamak için yapılan basın brifinginde de istekliydi.

Ancak, iddialı olabilir, fakat 255 kelimelik yer buldu ve yeni girişim henüz Bakanlığın web sayfasında belli bir yer  dahi bulamadı. Üst düzey bir Türk diplomatının ifadesiyle, gerçek bir stratejik vizyondan çok bir niyet beyanı olarak kaldı. Geçme girişimi oldu diyebiliriz.

Asya Yeni girişiminin ardındaki temel motivasyon, dış politika yapıcıların Türkiye’nin ortaklıklarını çeşitlendirme arzusu gibi görünüyor. Türkiye şu anda Batı ile olan ilişkilerinde, özellikle de ABD ve Avrupa Birliği ile olan gergin ilişkilerle ilgili bir hayal kırıklığı ölçüsü yaşıyor. Rusya ile olan ilişkilerini iyileştirmesi, yalnızca Ankara’nın Moskova’ya bağımlılığını arttırıyor ve iki taraflı ilişkilerde sürdürülemez bir asimetriye yol açıyor. Türkiye ayrıca Orta Doğu'da bir dereceye kadar bölgesel izolasyona maruz kalmaktadır. Buna göre, Asya'daki ortaklıkların yeni bir vizyonla çeşitlendirilmesinin Türkiye’nin mevcut dış politikasında yaygın bir geri çekilme ve kapanma duygusunun üstesinden gelmesine yardım etmesi bekleniyor.

Buna ek olarak, Türkiye, küresel ekonomide yeni bir verimlilik ve refah merkezi olarak Asya'nın ışıltılı ortaya çıkmasından faydalanmayı amaçlamaktadır. Türkiye’nin, Pasifik dahil, Asya’yla olan ticari ilişkileri, Türkiye’nin ticaret hacminin yüzde 16’sını kaplıyor ve ticaret ilişkilerini ilerletmek için sürekli bir ilgi var. Örneğin, Türkiye, sırasıyla 2013, 2015 ve 2017'de yürürlüğe giren Güney Kore, Malezya ve Singapur ile serbest ticaret anlaşmaları imzaladı. Son zamanlarda, Türkiye Ticaret Bakanlığı, dünya çapında 15 devleti “hedef ülke” olarak belirlemiştir. Türk özel sektörü, bu devletlerle ticari ilişkiler geliştirmek için ilave kamu teşvikleriyle desteklenmiştir. Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore, Asya'dan belirlenen hedef ülkeler arasındadır.

Ancak, Türkiye Asya ile ticaretinde kalıcı bir açık yaşıyor. Ticaretteki dengesizlik, Türkiye’nin Çin ve Hindistan’la yaptığı ticari işlemlerde görülebilir. 2018 itibariyle, Çin yalnızca 16. en büyük ihracat ortağı iken, Türkiye için 2. en büyük ithalat ortağıydı. Ticaret açığı yaklaşık 18 milyar dolar olarak gerçekleşti (toplam ikili ticaret hacminin yüzde 75'i). Öte yandan, Hindistan 36. en büyük ihracat ortağı iken, Türkiye'nin 6. en büyük ithalat ortağıydı. Ticaret açığı yaklaşık 6,5 milyar dolardı (toplam ikili ticaret hacminin yüzde 73'ü). Yeniden Asya girişimi, Türkiye’nin Asya ülkeleri ile ekonomik ilişkilerinde yaşanan olumsuz ticaret dengesizliğini ele almak için, Türk özel sektörüne ihracatın teşviki için bir itici güç sağlayarak politik bir önlem oluşturmaktadır.

Türkiye’nin stratejik çıkarlarını Yeniden Asya girişimi ile ilerletmek için bazı uygun koşullar vardır. Birincisi, Türkiye Asya'da doğuya açılan bir açılışa ilgi gösterirken, birkaç Asya ülkesi de dış politikalarında kıtalararası girişimlere istekli olmuştur. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) bunun bir örneğidir. Japonya’nın “özgür ve açık Hint-Pasifik” stratejisi başka bir örnektir. Asya’nın batıya açılışı Türkiye için çeşitli fırsatlar sunuyor. Asya devletlerinin iki taraflı ve çok taraflı düzenlemelere katılmaya hazır olmaları, Türkiye gibi diğer Avrasya devletlerinin getirdiği işbirlikçi tedbirlere karşı duyarlılıklarını artırıyor. Dahası, Asya içi rekabetler, Avrasya'da ilgili Asyalı rakipler için yeni ortaklıklar geliştirmenin karşılaştırmalı stratejik avantajını arttırmaktadır. Asya’nın küresel ortaklıklar için mücadelesi, dostlukları daha büyük öneme sahip olan Türkiye gibi nispeten insular devletlere katma değer sağlıyor. Aynı şekilde, Asya'daki gelişmekte olan ekonomilerin dış pazarlardaki yatırım fırsatlarını araştırması, Türkiye’deki Asya’daki Yeniden Asya inisiyatifi gibi potansiyel ortakların işbirlikçi dış politika girişimlerine önem vermektedir.

 Olumlu bir başka koşul ise, Türkiye, Asya ülkeleri ile diplomatik ilişkilerin geliştirilmesinde sınırlı olsa da, ilerlemektedir. Örneğin, Türkiye'nin Asya'daki diplomatik ağı, Myanmar (2012), Kamboçya (2013), Brunei (2013) ve Laos'ta (2017) yeni elçiliklerin açılmasıyla giderek artmaktadır. Ayrıca, Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Çin’in, Endonezya’nın, Japonya’nın, Malezya’nın, Singapur’un ve Güney Kore’nin resmi olarak Türkiye’nin Asya-Pasifik bölgesindeki stratejik ortakları olduğunu belirtmiştir.

İkili ilişkilere ek olarak, Türkiye Asya'daki bölgesel uluslararası kuruluşların yanı sıra gayri resmi çok taraflı forumlarla ilişkilerini daha da artırmıştır. 2012 yılında Türkiye, Şangay İşbirliği Teşkilatı (SCO) için diyalog ortağı oldu. Benzer şekilde, 2010 yılında Amity ve İşbirliği Antlaşması’na katıldıktan sonra Türkiye, Ağustos 2017’de ASEAN’ın sektörel bir diyalog ortağı olmuştur. 2019-2020 için ACD. Bu tür iki taraflı ve çok taraflı angajmanlar, Asya'daki Türk dış politikasının diplomatik ve kurumsal altyapısını sürdürmekte ve potansiyel olarak Asya Yeni Girişimi'ni desteklemektedir. Türkiye’nin ASEAN ülkelerindeki doğrudan yabancı yatırımları, örneğin, 2018’de bir önceki yıla göre yüzde 55’lik bir artışa şahit oldu.

Türkiye’nin Asya’daki stratejik çıkarlarını Asya’daki yeni bir inisiyatif yoluyla stratejik çıkarlar geliştirmek için en uygun koşullardan biri de, Asya’daki Türk halkı arasında gelişen ilgi ile ilgilidir. Özel sektör, akademi ve genel halk arasında, bölgeyi anlama ve ilgilenmeye yönelik hissedilir bir ilgi var. Özel sektör, Asya ekonomilerinin sunduğu ticari ve finansal fırsatlardan faydalanma konusunda giderek daha fazla durmaktadır. Öte yandan, üniversitelerdeki yeni kurslarda ve lisansüstü programlarda, düzenli konferanslarda ve atölyelerde ve yeni nesil araştırmacılarda görüldüğü gibi, Türk akademileri arasında Asya ile ilgili kaygısız derecede bir merak ve bilimsel aktivite bulunmaktadır.

Türkiye’nin Asya devletleri ve halklarla ilişkileri, genel halk tartışmalarında da daha geniş bir yer buluyor. Yeniden Asya girişimi, Türkiye kamuoyunda oldukça yaygın Batı karşıtı duyguları ile çanlarını çaldı. Ayrıca, birçok Asya ülkesi, kendi kurumları tarafından teşvik edilen çeşitli faaliyetler aracılığıyla Türkiye'de aktif bir kamu diplomasisi izlemektedir. Mesela Ankara'daki Hindistan Elçiliği, elçilik binasında yoga kursları düzenliyor. Buna göre, kısmen Asya devletlerinin kamu diplomasisi tarafından teşvik edilen, Asya'daki Türk toplumunun bazı kesimlerinde gelişen ilgi, Asya Yeni Bir girişim inisiyatifinin beklentilerini artırıyor.

Yine de, eğer doğru bir şekilde ele alınmazsa, Türkiye'nin yeni inisiyatifini engelleyebilecek bazı sorunlar var. Birincisi, dış politika düşüncesindeki eğilim, Türkiye’yi Batı’yla ilişkilerinde, özellikle de yüksek çekişme dönemlerinde, Türkiye’den bir eksen kaymasının ihmal edilmesine  maruz bırakmanın yanı sıra, özellikle de yüksek çekişmeli Batı yönü Yeniden Asya, Türkiye'nin şu anda ABD ve AB ile olan zorlu ilişkilerinde başka bir diplomatik pazarlık önlemi olma riskini taşıyor. Ek olarak, yanlış bir fırsat anlayışı, Türk diplomasisinde bazen gözlemlenebilir. Bir parti ile gergin ilişkilerin, bir devlet, bir koalisyon veya bir bölge olması, Türkiye'nin diğer parti ya da partilerle ilişkilerini ilerletmesi için bir fırsat vermek üzere tasarlanmıştır. Bununla birlikte, uzak açıklıklar, yakın kapanmalar için çözüm değildir; her ikisinin de kendine özgü dinamikleri var. Asya’nın Türkiye’nin Batı ya da Orta Doğu ile ilişkilerinin restorasyonunu sürdürmesine kadar kesin bir fırsat olarak algılanması.

Küresel jeopolitikteki ağırlık merkezi doğuya doğru kaymaktadır ve Türkiye, pek çok uluslararası aktör gibi, dış politika önceliklerini gözden geçirmeyi ve stratejik çıkarlarını buna göre barındırmayı amaçlamaktadır. Geçerken açıklanmasına rağmen, Türkiye’deki Asya’da Yeni Bir Girişimi bu konuda bir başka açıklamada bulunuyor. Öyle olabileceği gibi, Asya ile ilişkilerinde, Türkiye'nin uzun vadeli bir stratejik vizyona dayanarak, geçen bir dış politika girişimi yerine daha sistematik bir çerçeveye ihtiyacı var. Sanguine niyetlerine rağmen doğaçlama diplomasinin Türkiye için verimsiz olduğu kanıtlandı.

Ümit Alperen, Pekin'deki Pekin Üniversitesi Uluslararası Çalışmalar Okulu'nda misafir araştırmacı olarak görev yapıyor. Alperen, Türkiye'de Süleyman Demirel Üniversitesi'nde öğretim görevlisidir.

Dr. Eyüp Ersoy, Ankara'da Dış Politika ve Barış Araştırmaları Merkezi'nde (CFPPR)