Muhsin Durlu: Türklük bilimi eleştirileri (1)

Özet

Çalışmada, Uygur Türkçesi tamgaları ile yazılmış, Irk Bitig adlı özgün ve Türkler için çok önemli yapıtın gerçekte ne olduğu açıklanacak. Görüşüme göre; “Yazıldığı, sanıldığı ya da bilindiği gibi, yapıtın fal ile limit anlamda bile bağlantısı yoktur”. Çalışma, yapıtın genelinin açımlaması değil; niteliğinin ya da adının anlamının; bilgisinin açıklanmasıdır!

Irk Bitig hakkında kısa bilgi

1.1.a İlgili yazınlara örnekler

Runik harflerle yazılmış Uygurca bir yazma eser olan Irk Bitig, her biri birer fal olarak nitelendirilen altmış beş paragraftan oluşan bir fal kitabıdır. Zamanımızdan on iki yüzyıl önce yazılmış ve eski Türklerdeki siyasi yaşama, yöneten - yönetilen ilişkilerine, dinî inançlara kısacası sıradan insanların gündelik ilişkilerine ve hayatına dair önemli veriler sunan ve konuşma diliyle yazılmış olan bu fallar, iyi ve kötü ikiliği üzerine kurulmuştur. Bu ikilik, metinde çoğunlukla tasvir edilen bir olay üzerinden sunulur. Böylece özelde bireyin genelde de toplumun durumdan ders çıkararak hareket etmesi için öğüt verilmek istenir. Bu durum, yaratılmak istenen toplumsal düzeni belirlemeye yöneliktir. Aynı zamanda bu tutum, günümüzdeki fallardan farklı olarak gelecekten haber vermek yerine, olası durumlara dikkat çekmekle bireycilikten çok toplumsallığı ön plana çıkarmaktadır. (1)

1.1.b

Eski Türkçe eserler arasında Irk Bitig, gerçekten önemli bir yer tutmaktadır; zira bu eser, runik yazıyla kâğıda yazılmış ve zamanımıza kadar ulaşmış, eksik olmayan yegâne metindir. Metin oldukça uzun olduğu için, formu ve içeriği hakkında uzun değerlendirmeler yapmak mümkündür ve yazmanın oldukça iyi saklanmış olması               sayesinde, ifadeler arasındaki bağlantılar kopmamıştır. Bununla birlikte bugüne kadar bilim dünyasında metnin telif edildiği yer, telif tarihi ve dinî niteliği hakkında ortak bir düşünceye varılamamıştır. Irk Bitig metnini ihtiva eden yazma, bu yüzyılın başında Doğu Türkistan'a yaptığı araştırma gezilerinin birinde A.Stein tarafından Dun Huang (Kuzeybatı Çin) yakınlarındaki Kansu bölgesinde bulunmuştu. Irk Bitiği ilk kez tercüme eden ve inceleyen V.  Thomsen, metni yaklaşık olarak VIII. Yüz yılın ortaları ile IX. yüzyılın başlarına tarihlendirmişti. (2)

A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi. 1 V. Thomsen, "Dr. M. A. Stein's Manuscripts in Turkish "Runic" Script from Miran and Tun-IIuang", Journal of the Royal Asiatic Society, 1912, s. 195-196. 196 Halil İbrahim Usta rastlamaktadır. Uygur Kağanlığı yüz yıl boyunca (VIII. yüzyılın ortalarından IX. yüzyılın ortalarına kadar) Orta Asya'da en güçlü Türk devletini temsil etti. Belirtmek gerekir ki, Uygur Kağanlığının var olduğu yüz yıllık dönemin yaklaşık seksen yılında resmî din, Kuzey Çin'de yaşayan Soğd’lar tarafından Türkler arasında yaygınlaştırılmış olan Maniheizm idi. Uygur Kağanlığı, genellikle Çin imparatorluğu ile sıkı ilişkiler içindeydi. (3)

1.1.c Irk Bitig: Eski Uygurca fal kitabı / Talat Tekin; yayıma...

1.1.d C Kaya - Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, 2008 - elbilge.ucoz.ru, s.1

Giriş Eski Türkçedeki falla ilgili eserler fazla değildir. Hangi eser veya eserlere ait olduğu belli olmayan birkaç fal metni yayımlanmıştır. 1 Eski Türkçede eserlerden değil de, eser kalıntılarından ve yazma parçalarından söz etmek daha doğru olur. Uygurca yazma eser parçaları, Eski Türkçenin metinleri arasında çok büyük bir yekûnu oluşturur. Bu parçalar üzerindeki çalışmalar hâlen devam etmektedir. Yapılacak titiz araştırmalar sonucunda yeni fal metinleri tespit edilebileceği gibi, bu metinlerden bazılarının belirli bazı eserlere ait olduğunun belirlenmesi de ihtimal dahilindedir. Tanıtım Eski Türkçe dil özellikleri gösteren ve tamamı elimize geçmiş falla ilgili şimdilik yalnızca bir eser bulunmaktadır. Bu eser Irk Bitig ‘Fal Kitabı’ adını taşımaktadır. Yazma hâlindeki eser hâlen Londra’da İngiliz Müzesinin (British Museum) doğu yazmaları bölümünde 8212 numarada saklanmaktadır. Buraya Doğu Türkistan’dan, Bin Buda Mağaralarından getirilmiştir. Yazma, 13.6 X 8 cm boyutunda 57 yapraktan ibarettir. Yaprakların her iki yüzü de yazılı olup sayfada 6 ila 10 arasında değişen satır bulunmaktadır. Kitap ciltli olmayıp alt tarafından zamkla yapıştırılmıştır. Eser, Köktürk alfabesiyle kâğıda yazılmıştır. Eserin dili Eski Türkçedir ve yazmanın 10. yüzyıldan veya daha önceki bir zamandan kalma olduğu sanılıyor.2 Irk Bitig’in, Maniheist bir çevrede yazıldığı düşünülüyorsa da, eserde ne Maniheizm ile, ne de başka bir dinle ilgili herhangi bir motif yoktur. 3 Irk Bitig; sırasıyla Thomsen, 4 Orkun, 5 Malov, 6 Đkeda 7 ve Tekin 8 tarafından yayımlanmıştır. Ayrıca, Bang,9 Clauson,10 Tekin,11 Hamilton,12 Erdal,13 Esin,14 Klyaştornıy, 15 Molnár,16 Zieme17 ve daha birçok araştırıcı eserdeki çeşitli sorunlar üzerinde durmuşlardır.

Ayrıca Google Akademikte aynı değersiz bilgilerin (!) yinelendiği çok sayıda makale bulunmaktadır. Birkaçını daha ekleyelim. Dileyenler ulaşıp okuyabilir.

M ERDAL - Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1977 - dergipark. org.tr

F Yıldırım, E Aydın, R Alimov - 2013 - academia. edu

G UĞUZTEMUR, A Ali - academia. edu

F Bayat - Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 2006 - dergipark. org.tr

[PDF] Irk Bitig'de hayvan adları ve hayvanlarla ilişkili kavramlar

E Aydoğanlar - International Journal of Social and Economic Sciences, 2012 - ijses.org

1.1.e Kazım Mirşan, Irak Bitig (Iraktaki Bilgiler Kitabı), Turgay Tüfekçioğlu, Özden İlteriş Bulca, Özsan Matbaacılık Bursa 2018

Bu yapıtın önsöz ve giriş bölümünden önemli bulduğum görüşleri ekliyorum:

* Yapıt 1840 yılında Türkistan’ın Tun Huang kentinde, ‘Bin Budha mağaraları’ nda, el yazmaları arasında bulunmuştur! Bakınız, aynı yapıt, s. 7

* Yapıtta tarih, coğrafya, devlet yönetimi, din, etik (ahlâk) ve etnografya konuları ele alınmaktadır. Paragrafların sonundaki iyidir-kötüdür anlatımlarının yapıtın fal değil öğretici ve öğüt verici niteliğini göstermektedir. Bakınız, aynı yapıt s. 8

* Irk Bitiğin yazıldığı dönem 9. Yüzyıldır.

1.1.f file:///C:/Users/user/Downloads/1189228498_262TurgaySEBZECOLU.pdf, IRK BİTİG'E SEMBOLLERLE KODLANMIŞ TÜRK TÖRESİ VE BİLGELİK YOLU

The Journal of Social Sciences10.16990/SOBIDER.262TurgaySebzecioglu, Mersin University, Özet bölümü, s. 2

Bir bilgelik kitabı olan Irk Bitig, sembolik ve sanatlı anlatımlardan oluşmuş her bir ırk‟ıyla Türk töresine ve evrensel erdemlere ilişkin mesajını okuyucusuna aktarmaya çalışmaktadır. Her bir ırk‟ında, büyük olasılıkla eğitim düzeyi yüksek okuyucularına öğretisini örtük bir biçemle kavratmaya çalışan Irk Bitig‟in bir fal kitabı olması, eğer kitabın içeriğinden yola çıkılacaksa kanıtlanması zor bir savdır. Irk Bitig‟in türü açısından yeniden değerlendirilmesi ve üzerinde dil, sosyoloji ve halkbilimi temelinde disiplinler arası çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada, ele alınan 5, 9, 13, 17, 26, 52, 16, 22, 24, 27, 29, 30, 31, 35, 58, 46, 49, 54, 57‟inci ırk‟larda ortaya çıkarılan Türk töresi ve evrensel erdemlere ilişkin mesajlar, kitabın yalnızca Budizm veya Maniheizm gibi dinler kapsamında ele alınmasının yanlış olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak, Irk Bitig’in nesnel okumaları, Türklerin bilinen kültür ve töresine ilişkin örnek ve açıklamalarla dolu birçok bilgi vereceği gibi, unutulmuş kadim kültürüne ilişkin kimi izlerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

1.2 Irk Bitig için denenlerin ortak noktalarının özetlenmesi

* Yapıt 9. Yüzyılda, Bin Budha mağaralarında bulunmuş.

Kazım Mirşan dışında herkes Irk Bitiğin ‘fal kitabı’ olduğunda görüş birliğinde! Değil görüşüme göre!

* Yapıtın Mani dininin olduğu çevrede yazıldığı aktarılmaktadır ancak bu inançlarla ilgili bilgi yoktur!

* Öğretici öğütler olarak nitelendirilebilen anlatımlar “iyilik-kötülük” ilişkisi üzerine kurulmuş! “Hintlilerin (!) Swastika’sının (!) aynı anlamlarda olduğunun ele alınmamış olması Türklük bilimciler için utanç kaynağı olmalıdır kanımca!”

* Yapıtta toplum yaşamını ilgilendiren değişik bilgiler aktarılmaktadır.

* İlk kaynakta Bitiğin toplum yaşantısıyla ilgili bilgiler ve öğütler içerdiği ama anlaşılmaz biçimde bu bilgilerin ‘fal’ olarak tanımlandığı görülmektedir!

* 1.1.f. Turgay Sebzecioğlu çalışmasının özet bölümü akılcı bulduğum tek yorumdur. Dil’in de içinde olduğu disiplinler arası çalışmanın gerekliliği görüşü çok akılcıdır. Hiçbir çalışmada buna değinilmemiş ne yazık ki!

* Irk Bitiği fal kitabı olarak değerlendirenlerin alayı Radloff un tanıtımını üstlenmişler sorgulamadan. Radloff un benzer nitelikte bir çalışması daha var: Olmayan tamgalardan “Kürt” uydurmuş!  (4)

(1) Bakınız, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/137082, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 4/4 2015 s. 1433-1450, TÜRKİYE, IRK BİTİG: TOPLUMSAL İYİ VE TOPLUMSAL KÖTÜNÜN İNŞASINDA İDEOLOJİK BİR FAL KİTABI, Kuban SEÇKİN

(2) Bu tarih, Doğu Türk Kağanlığının 745 yılında çöküşünden sonra o sahada ortaya çıkmış olan Uygur Kağan devletinde kültürel hayatın kurulma ve gelişme dönemine Makalenin orijinal künyesi: H.B.Cre6jıeBa, "KoHueri'ryajibHaa ocHOBa 06PA30B B; ıPEBHETK)pKCKOH 'KHHIC RAAAHHH' (blpK ÖHTHR)", CetaHr ruKa oöpasa B jmreparypax Bocroh-a (CöopmtK crareıl), PİH, MocKBa, 1998, s.70-83.

(3) Bakınız, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/650122, ESKİ TÜRKÇE FAL KİTABI IRKBÎTÎGVE SEMBOLLERİN KAVRAMSAL TEMELİ * İ.V. STEBLEVA (Rusçadan Çeviren: Dr. Halil İbrahim USTA**), s. 1

(4) Bakınız, https://www.ankarahavadis.com.tr/dil-tarih-toplum-makale,12967.html, https://www.ankarahavadis.com.tr/dil-tarih-toplum-adli-calismaya-ek-makale,12978.html

Not: Bu yazı Muhsin Durlu tarafından yazılmış ve 10 Temmuz 2021 tarihinde Ankara Havadis'te yayınlanmıştır. Yazı yazarın izniliyle sitemizde yayınlanmıştır. 

Kaynak:

https://www.ankarahavadis.com.tr/turkluk-bilimi-elestirileri-1-makale,13115.html